Circulair (ver)bouwen vereist creativiteit en knowhow

Het concept circulariteit is in de bouwwereld steeds meer in opmars. Zowel het vrijwillig streven naar een duurzamere wereld als strengere eisen vanuit diverse overheden spelen daarbij een rol. Op welke manier kan BM Engineering als ingenieursbureau hierin een meerwaarde bieden en wat zijn de belangrijke aandachtspunten volgens onze expert in deze materie?

Circulair bouwen betekent het in de kringloop houden van materialen en stromen. Op die manier moeten minder nieuwe grondstoffen worden gebruikt, en verkleint de milieudruk. Het komt er dus op neer structuren en materialen zo hoogwaardig mogelijk te gebruiken en te hergebruiken. Nieuwe materialen moeten een zo laag mogelijke CO₂-voetafdruk hebben, maar misschien kunnen ook materialen van bestaande gebouwen opnieuw worden gebruikt.

Groen beton en meer hout

Niet alleen bouwheren/opdrachtgevers maar ook overheden zetten in projecten steeds meer in op het gebruik van ‘groen beton’. Bij de productie ervan wordt ingezet op een drastische CO₂-reductie ten opzichte van beton dat op de gangbare manier wordt geproduceerd. Ook voor andere bouwmaterialen kunnen producenten zowel bij de effectieve productie ervan als in (alle) andere facetten van hun bedrijfsvoering inzetten op CO₂-reductie. 

Een andere manier om de carbonvoetafdruk te verkleinen is beton, stenen en staal waar mogelijk te vervangen door hout als constructiemateriaal. Hout is bij uitstek een circulair materiaal omdat gekapte bomen makkelijk door nieuwe aanplantingen kunnen worden vervangen en na de nodige groei-jaren de kringloop rond is. Het is bovendien zowel naar verwerking als naar beleving toe visueel en tactiel een bijzonder aangenaam materiaal, dat opnieuw aan populariteit wint.

Anders ontwerpen

Maar duurzamere materialen zijn slechts één stap in de richting van circulair (ver)bouwen. Ook het ontwerpproces moet anders. De tendens is lang geweest om op greenfields nieuwe gebouwen op te trekken of op brownfields bestaande gebouwen helemaal af te breken en te vervangen door complete nieuwbouw, waarbij het grootste deel van de oorspronkelijke bouwmaterialen verloren gaat. 

Grondschaarste maakt het eerste in de toekomst een stuk moeilijker (en duurder), maar ook bij brownfields kan er duurzamer worden gewerkt. Daarvoor moet er in het ontwerpproces meer ruimte worden gemaakt om de mogelijkheden te bekijken voor ontmanteling van het gebouw en voor aanpassingen aan wat er al is. Concreet doen we haalbaarheidsstudies en -onderzoeken naar de staat en kwaliteit van de constructies, en bekijken we wat ervan kan worden hergebruikt in het nieuwe ontwerp van het gebouw. Ook bij de technische installaties kunnen we concrete inschattingen maken van welke toestellen, kanalen en leidingen kunnen blijven dienen in de nieuwe toestand.

Herbestemmen

Het hergebruiken van (delen van) bestaande gebouwen gaat vaak ook gepaard met de vraag tot herbestemming. Zo worden door nieuwe werkvormen na de coronacrisis steeds vaker kantoren omgebouwd tot wooneenheden. En zeker bij onroerend erfgoed – dat geen decennia maar eeuwen overspant – is het evident om te kijken of ook nieuwe functies in de bestaande ruimtes kunnen passen. Een gebouw met zo weinig mogelijk structurele aanpassingen eeuwenlang kunnen gebruiken, is uiteraard de meest duurzame manier.

Cases

Zowel de voorbije jaren als momenteel werk(t)en we mee aan diverse projecten waarbij circulariteit vooropstaat. Voor Stad Brussel herbestemden we oude maar robuuste militaire gebouwen tot een woonproject. Nog in Brussel onderzoeken we de dakstructuur van de bekende concert- en theaterzaal Koninklijk Circus. De vraag is om het dak extra te isoleren, om het gebouw verder rendabel te kunnen uitbaten en de levensduur ervan te verlengen. 

Een ander ‘hot topic’ is de herbestemming van kerkelijk patrimonium in Vlaanderen. Zo zitten we in het ontwerpteam dat de Jezuïetenkerk en aanpalende gebouwen in Lier geschikt maakt voor de muziekacademie. Het kasteel Hof Ter Saksen in Haasdonk-Beveren wordt omgevormd tot hotel. We maken de te krappe kelder ruimer om er een professionele keuken in te kunnen onderbrengen. En in Abdij van Park in Heverlee integreerden we in beschermde erfgoedstallen een educatief agrarisch centrum.

Houtbouw is ook bij uitstek een manier om circulair te bouwen. De KOBA Dorpsschool in Vremde (Boechout) is een mooi voorbeeld. Na selectieve sloop op de site werden een aantal nieuwbouwvolumes opgetrokken uit CLT (kruislaaghout). De houten wanden, trappen en plafonds zijn niet alleen constructieve dragende elementen, maar blijven ook zichtbaar in het interieur. Daardoor is verdere afwerking niet nodig en wordt heel wat materiaal bespaard.  

Aandachtspunten

Circulair (ver)bouwen is geen routineverhaal, wat bij nieuwbouw vaak wél het geval is. Bij een circulair project komt heel wat creativiteit kijken om zaken haalbaar te maken en betaalbaar te houden. Daarnaast is ook ervaring en knowhow cruciaal, bijvoorbeeld over technieken om bestaande hout- of betonstructuren te verstevigen of metselwerk te versterken. De uitvoering van deze werken gebeurt meestal ook door gespecialiseerde aannemers, waarmee wij in het verleden al vaak hebben samengewerkt. 

Een ander belangrijk aandachtspunt is de timing om een ingenieursbureau als BM Engineering bij een circulair project te betrekken. Waar bij een nieuwbouw de budgetten vooraf bekend zijn – en het ingenieursbureau láter instapt – is het bij een circulair project heel belangrijk om zo vroeg mogelijk te worden ingeschakeld. Het gebeurt wel vaker dat de opdrachtgever het gebouw nog niet heeft aangekocht. Dan is een studie naar zowel de technische haalbaarheid als het bijhorend financieel plaatje van de ingrepen van groot belang om de juiste beslissingen te kunnen nemen.

Korte- en langetermijnprijskaartje

Is circulair (ver)bouwen duurder dan de klassieke aanpak? Het antwoord is vandaag vaak ‘ja’. De vraag die echter moet worden gesteld, is of de kostprijs het enige of voornaamste criterium moet zijn bij een project. Bij BM Engineering zijn we overtuigd dat de circulaire aanpak op de lánge termijn zal lonen, en we de maatschappelijke, milieu- en klimaatimpact (en vaak ook de erfgoedwaarde) van een project mee in rekening moeten nemen. Door ons zo vroeg mogelijk in het traject te betrekken, kunnen we mee het verschil maken.